  |
ŚWIĘCI LUDZIE Taku Wakan 'święte rzeczy' oraz potencjalne przekształcane naturalnych i kulturowych zjawisk w wakan, odbijało się w całym wszechświecie Lakota, a religia była rozszerzona na wszystkie aspekty organizacji socjalnej Lakota. Jeśli jednak zwykły człowiek miał dokonywać wielkich rzeczy, było koniecznym, by Wakantanka objawił mu wizję. Wizje manifestowały się same jako objawienia lub mogły być wywołane w 'poszukiwaniu wizji' (Hanbleceya). Rzeczy wakan są trudne do zrozumienia dla zwykłego człowieka i tylko niektóre osoby mogły być obdarzone mocą interpretowania setek cudów Wakantanka.To pośredniczenie pomiędzy nadnaturalnymi istotami i mocami a zwykłymi ludźmi było nazywane 'wakan' (wicasa wakan -święty mężczyzna' winyan wakan- święta kobieta). Święte osoby różniły się od pejuta wicasa, (medicine man), i pejuta winyan (medicine woman), którzy zarządzali pejuta (od peji-trawa i huta- korzeń; leczenie roślinami). Chociaż święte osoby mogły okazyjnie zostać poinstruowane w zakresie pejuta przez Wakantankę, leczyli ludzi głównie środkami nadprzyrodzonymi; podczas gdy pejuta wicasa głównie był lekarzem z medycznego punktu widzenia i oprócz stosowania wewnętrznej i zewnętrznej medycyny mogli składać złamania i stosować terapię fizyczną. Termin medicine man jest stosowany do tego drugiego rodzaju lekarza i podczas gdy niedokładnym jest stosowanie wakan do tych samych osób, to niemniej jednak stało się to konwencją pośród Oglala kiedy zaczęli mówić po angielsku. Ludzie wakan służyli codziennym potrzebom zwykłych ludzi: interweniowali u świętych, by zapewnić piękny dzień na polowanie lub ceremonię; mistycznymi środkami odszukiwali bizony i przepowiadali wyniki wojny wróżeniem. Umieli sporządzić napoje i proszki, które czyniły wierzchowca silniejszym lub ułatwiały młodzieńcowi zalecanie się do kobiety. Znajdowali zagubione przedmioty używając mocy świętych kamieni; interpretowali naturalne i święte znaki wszechświata; dawali imiona noworodkom i nowe imiona starszym. Ludzie wakan byli też instruktorami, tłumaczami świętych mitów i kierowali wspaniałymi ceremoniami. Niektórzy byli lekarzami ogólnymi , inni specjalistami. Pośród tych drugich byli tacy, którzy leczyli choroby wywołane przez wakan sica 'zły wakan' lub przez inną osobę wakan która miała złe wakan, wicah`munga,'czarownik' i wicah`munga, 'wiedźma'. Specjaliści w leczeniu znani byli jako wapiye wicasa lub wapiyapi (od wa- prefiks 'osoba, która'; piya - odnawiać; i wicasa 'człowiek'; wapijapi 'ten który odnawia') Nawet pośród specjalistów, występowały różne techniki leczenia, zależne od natury wizji, którą osoba wakan otrzymywała. Wissler, badacz kultury Oglala, w swym przeglądzie omawia różne tak zwane kulty snów i łączy ludzi, których doświadczenie wizji było podobne. Wyróżnia on m.in.: Heyoka. Kult zrzeszający osoby, które śniły o Ptaku Grzmotu (Wakinyan). Po otrzymaniu wizji błyskawicy lub grzmotu było wymagane, by osoba działała w nienaturalny sposób. Ubierała się ciepło w lecie, nie nosiła ubrań w zimie. Czasami mówili wstecz. W jednej z największych ceremonii heyoka- heyoka kaga 'robiący ceremonię klaun' zanurzał ręce we wrzącą wodę, by wydobyć z niej najlepsze kawałki psiego mięsa i skarżył się, że woda jest zimna. Łosie (Heh^aka ihanblapi -oni śnią o łosiach). Członkowie tej grupy ubierają się w swych ceremoniach w stroje łosi. Łoś miał specjalną moc nad kobietami i członkowie tej grupy mieli prawdopodobnie przywilej kradzenia kobiet i robienia specjalnych mieszanek z białka oka, serca i pęcin, które mieszali z innym pejuta i jedli. Ten lek nazywany był wincuwa 'ścigać, polować na kobiety'. Niedźwiedzie (Mato ihanblapi, 'oni śnią o niedźwiedziach') Członkowie, podczas ceremonii paradowali wokół obozu ubrani w niedźwiedzie skóry, rycząc i strasząc ludzi. Śniący o niedźwiedziu był szczególnie bystrym uzdrawiaczem. Jeleń O Czarnym Ogonie (Sinte sapela,'czarny ogon'). Ta grupa była podobna do grupy Łosi. Członkowie byli zdolni do zabijania wzrokiem ludzi lub odbijania myśli innych jak w lustrze lub dostrzegania myśli dzięki świętej obręczy (cangleska wakan). Kult Wilka (sung`manitu lub Sunkmahetu,ihanblapi,' oni śnią o wilkach'). Członkowie noszą skóry wilka i są szczególnie biegli w usuwaniu strzał u rannych wojowników. Przygotowują wojenne leki (wotawe) dla ochrony przed nieprzyjaciółmi. Kult Biznona (Tatang ihanblapi' oni śnią o bizonach-bykach). Członkowie ubierają się jak bizony i chodzą po obozie rycząc jak bizony. Jeden członek podkrada się do drugiego, strzelając w niego i powodując krwawienie. Inny natomiast leczy rany specjalną medycyną. Kult Berdache (Winkte od win-kobieta, i kte -czas przyszły; byłby kobietą). Mężczyzna który śnił o kobiecie wakan lub o hermafrodycznej krowie bizona (pte winkte) musiał już całe życie zachowywać się jak kobieta, czasami poślubiał mężczyznę i pomagał w pracy kobietom. Winkte byli postrzegani jako święci ludzie. Niektórzy nadawali dzieciom imiona. Kult Podwójnej - Kobiety (Anukite ihanblapi,' oni śnią o obu stronach twarzy?). Podwójna Kobieta jest kimś nadprzyrodzonym, kto będąc raz pięknym został ukarany poprzez nabycie drugiej szpetnej twarzy. Ten, kto śni o Anukite staje się biegłym w pracach kobiet, szczególnie w wyszywaniu quillem i garbowaniu skór. Podwójna-Kobieta ukazywała się w pewnych konwencjonalnych formach: jako osoba z dwoma twarzami- jednej pięknej, jednej brzydkiej; jako piękna kobieta- kusicielka albo jako dwie kobiety, które reprezentują dwie alternatywne odpowiedzi na pytanie często natury wróżebnej. Dwie kobiety często zmieniały się w jelenia o czarnym ogonie w końcowej fazie snu. Synonimem dla Podwójnej Kobiety jest Sinte sapela win, 'kobieta o czarnym ogonie'. Kobieta, która śniła o Podwójnej Kobiecie dziedziczy moc potrzebną do uwodzenia mężczyzn. Takie kobiety nie były postrzegane jako normalne. Mężczyzna który widział Podwójną Kobietę w wizji często musiał wybrać pomiędzy męskością a żeńskością. Drugi wybór wskazywał iż mężczyzna musi żyć jak winkte. Mężczyźni byli instruowani aby unikać samotnych kobiet, które mogli spotkać na prerii lub w lesie, ponieważ mogły one być kobietami jeleniami. Kobiety jelenie zwykle ukazywały się jako piękne kobiety, które po uwiedzeniu człowieka, zmieniały go w jelenia i uciekały. Kontakt seksualny z kobietą jeleniem był fatalny w skutkach. Kult Śniącej-Pary, wakan ic^ihanbla,' (oni śnią w święty sposób o sobie nawzajem). Ta grupa była tą w której dwie osoby, które śniły o sobie nawzajem czyniły święto dla mających podobne doświadczenie. Nie wiadomo za dużo o tej grupie. Kult Górskiej Owcy (hecin?kayapi ihanblapi,'oni śnią o górksich owcach). Są pewne spory na temat istnienia tego kultu; niektórzy członkowie podobno mogli robić bardzo silne wojenne leki. Kult Królika, Kult Konia, Kult Kobiecej Medycyny i Kult Psa są opisane przez Wisslera ale nie jest pewne czy miały podobny status jak inne. Kult Konia jest prawdopodobnie odzwierciedlony w Sunkawakan wacipi, 'tańcu konia', tańczonego w relacji z wizją o grzmocie. Kult Peyotla jest zwany obecnie Native American Church. Stawanie się osobą wakan Chociaż Wissler skupił się na kultach snu i stosunkach pomiędzy doświadczającymi podobnych wizji, wiele świętych osób dostawało swe moce przez unikalne doświadczenia. Ważne jest tu rozróżnienie pomiędzy pojęciami inhanbla, 'śnić o' i piyapi,'leczyć, odnawiać'. Pierwszy termin identyfikuje źródło mocy i środki przez które święta osoba otrzymała instrukcje. Drugi odnosi się do procesu leczenia i jest używany jako znacznik do identyfikacji świętej osoby i jej specyficznych środków leczenia. O tym, kto otrzymał instrukcje leczenia od niedźwiedzia mówiono, że jest mato inhabla, 'śniący o niedźwiedziu'. Tak długo jak ta święta osoba leczy przez środki dane w instrukcji jest znana jako mato wapiye, 'leczący niedźwiedź'. Prawdopodobnie Wissler nie zidentyfikował kilku kultów snów, lub nie mógł zebrać informacji o innych, bo nie istniały jako kulty. Na przykład nie wspomina o wanbli wapiye ' leczącym orle' ani o yuwipi wicasa ponieważ nie egzystowały jako kulty. Yuwipi forma leczenia raczej współczesna, istniała podczas życia Wisslera ale nie było o niej żadnej wzmianki, ponieważ sugerowała raczej formę leczenia niż źródło potęgi. Mistyczne doświadczenia. Chociaż statystycznie najświętsi ludzie przyjmowali swe obowiązki w wieku średnim (35-45; -faktycznie u Oglala 40 to była już starość), wiele relacji wskazuje, że mieli doświadczenia już jako dzieci. Czarny Łoś miał pierwszą wizję w wieku lat dziewięciu. Jako dziecko Szalony Koń zachowywał się niezwykle, woląc izolację od społeczności. Początkowe doświadczenia mogły mieć formę niezinterpretowanej wizji lub bohaterskiego czynu na polowaniu lub wojnie, czynu który był prawie niemożliwy do osiągnięcia z racji młodego wieku i nikłych zdolności. Siedzący Byk zabił pierwszego bizona gdy miał 10 lat a wroga gdy miał 14. Wkrótce potem mógł komunikować się z ptakami, szczególnie ze skowronkiem łąkowym, o którym niektórzy Sioux mówią, że potrafi mówić językiem Lakota. Inicjujące mistyczne doświadczenia normalnie nie były natychmiast rozpoznawane, ale nawiedzały osobę od wczesnych lat dziecięcych. Nieszczęście. W średnim wieku potencjalna święta osoba zwykle doświadczała jakiegoś nieszczęścia, które mogło przybrać formę jakiegoś nieszczęścia podczas polowania czy wojny. Często zostawała zraniona albo jej zmysły zostawały chwilowo osłabione. Często osoba była nawiedzana przez powracającą wizję, która żądała interpretacji. Mogła być niepokojona przez różne głosy zwierzęce lub mogła zostać nawiedzona przez zmarłych członków rodziny. Po jakimś okresie w życiu te nieszczęścia i kłopoty prowokowały ją do interpretacji swych wizji i ustabilizowania ich poprzez zostanie świętą osobą. Konsultacja. Kiedy stawało się oczywiste, iż wizja wymaga wyjaśnienia osoba szukała praktyki. Wizja albo inne doświadczenie było opisywane świętej osobie i w kilka dni interpretowane. To wymagało by osoba przeszła próby w których poinstruowana zostanie o naturze problemu i pozwoli świętej osobie dostarczyć dodatkowej interpretacji. Próbą było poszukiwanie wizji. Płacz dla wizji. Pod kierunkiem świętej osoby, nowicjusz ,jak mógł być nazywany, otrzymywał instrukcje odnośnie hanbleceya (płakanie dla wizji, poszukiwanie wizji). Zostawało wybierane święte miejsce, zwykle jakieś wzgórze albo inny odizolowany obszar i nowicjusz pozostawał tam 4 dni, aż do uzyskania wizji. Musiał wykazać pokorę; nie pił wody, nie jadł; miał tylko koc i najważniejsze: fajkę. Po otrzymaniu wizji, nowicjusz wracał do obozu po dalszą konsultację ze świętą osobą. Na podstawie wizji święta osoba decydowała czy nowicjusz powinien stać się uczniem i uczyć się świętej wiedzy Oglala. Nie wszystkie osoby stają się świętymi. Niektórzy zostawali tylko poinstruowani jak mają postąpić według wizji lub jak ich wizja może być wykorzystana w ceremonii takiej jak np. Taniec Słońca. Ale jeśli wizja oznacza jakąś potencjalną moc w nowicjuszu, rozpoczynała się nauka pod opieką mentora. Terminowanie. Podczas terminowania nowicjusz uczył się świętej wiedzy, znaczenia mitów, świętego języka i technik wymaganych do ceremonii lub kuracji ludzi. Nowicjusz uczył się, że musi być unsike,' żałosny, pokorny', ponieważ moc, którą posiadał może być użyta w dobrym i złym celu. Święta wiedza i przygotowanie rytuału mogą być używane dla dobra wszystkich ludzi, ale w tym samym czasie moc może być niebezpieczna dla praktykującego. To także może być źle użyte jeśli nadnaturalne istnienia i moce nie zostaną przejednane. Nowicjusz uczy się znaczenia modlitw i pieśni, i często służy jako asystent swego nauczyciela w wielkich ceremoniach jak Taniec Słońca. Wyświęcanie. Po zakończeniu nauki nowicjusz stawał się pełnoprawną świętą osobą na swych własnych prawach. Nie jest zawsze jasne, jak długo terminował u nauczyciela. Często, nowicjusz powoli oddalał się od swego nauczyciela i nabierał samodzielności. Jako osoba święta mógł prowadzić swoje rytuały i pomagać innym świętym osobom w obowiązkach, ciążących nad przygotowaniem wielkich ceremonii. Był też doradcą w obozie Oglala i jego wpływ był widoczny podczas wybierania władz. Odnowienie. Ażeby zachować swe moce i przejednywać nadnaturalne istoty, święta osoba okresowo odwiedzała święte miejsca i poszukiwała wizji. Często szukała wizji i więcej mocy wtedy otrzymywała. Jeśli leczyła ludzi i inwestowała w nich swe moce, musiała kompensować sobie braki. Inaczej utraciła by moc albo dopuściłaby do siebie złe siły. Abdykacja. Starzenie się było synonimiczne do tracenia mocy i zrzeknięcia się roli, i odpowiedzialności świętej osoby. Moc była tracona, ponieważ osobisty sicun był rozdawany lub ponieważ pamięć zawodziła, a wraz z tym zdolność do przejednywania nadnaturalnych istnień. Utrata mocy była rozpoznawana przez zwykłych ludzi i oni zwracali się do silniejszych osób. Na starość osoba wakan często była narażona na wyśmiewanie i niedowierzanie przez zwykłych ludzi, nawet tych których uczyła i leczyła. Kiedy umierała, jej osobiste przedmioty były palone z powodu pozostałości w nich mocy. W niektórych przypadkach, starsza święta osoba w oczekiwaniu na zrzeczenie się pozycji, trenowała swego syna w rytualnych obowiązkach i oddawała mu część pozostałej mocy i rytualne przedmioty. Rola Kobiety O wiele więcej mężczyzn niż kobiet Oglala stawało się świętymi osobami. Aczkolwiek rola kobiety w rytuałach była znaczna, szczególnie przy pierwszej menstruacji i po przekwitaniu. Przed menstruacją dziewczynki grały większą rolę w sprawach rytualnych niż chłopcy. Witansna, 'dziewica', była wybierana przez wojowników stowarzyszenia, by wykonywać pewne obrzędy i śpiewać pewne pieśni. Dziewice posługiwały się rytualnymi przedmiotami i brały udział w Tańcu Słońca. Po pokwitaniu niektóre kobiety otrzymywały wizje, w których były uczone jak znajdować zioła i korzenie, stosowane później jako lek. Niektóre pośredniczyły pomiędzy zwykłymi ludźmi i nadnaturalnymi istnieniami. Podczas menstruacji kobiety musiały opuścić obóz i żyć chwilowo w isnatipi. Isnati,' żyć samotnie', jest metaforą dla menstruacji jak również nazwą na menstruacyjną siedzibę (dom). Podczas tego okresu, kobiety nie mogły posługiwać się rytualnymi przedmiotami lub być z nimi w tym samym pomieszczeniu, aby ich nie zanieczyścić. Miesięczne zawiniątko było umieszczane na drzewach, aby przeszkodzić zwierzętom takim jak kojot w ukradzeniu go i tym samym trzymaniu mocy nad kobietą, której zostało ukradzione. Kobieta po menopauzie mogła cieszyć się większą ilością rytualnych obowiązków, ponieważ menstruacja już jej nie przeszkadzała. Stara kobieta mogła pomagać mężowi w świętych obrzędach, a jej śmierć mogła być postrzegana jako utrata części potęgi przez męża. Potęga kobiet przedstawiana była w świętych mitach. Wszystkie święte ceremonie Oglala były im dane przez Kobietę Cielę Białego Bizona. |
 |
